گذری بر تاریخ چاپ اسکناس در ایران | کاغذی‌های با ارزش
ماجرای پول کاغذی در ایران از چاو به «بیجک» می‌رسد. نخستین بیجک در دوره فتحعلی شاه قاجار چاپ شده، اما مردمی که همچنان سکه را با ارزش دانسته و از صدای جرینگ جرینگ آن لذت می‌برده اند، به «بیجک» نیز مانند «چاو» روی خوش نشان نمی‌دهند.
سعادتمند | شهرآرانیوز؛ آبان ۱۳۸۳ روزنامه‌های مشهد با خبر پیداشدن یک خمره سکه طلا، روی دکه روزنامه فروشی‌ها رفتند. به گفته کارشناسان، در این کوزه که هنگام خاک برداری از پیرامون حرم امام رضا (ع) کشف شده بود، ۳۴۳ سکه از دوره ایلخانی وجود داشت که روی آن مهر ضرابخانه را نیز نقر کرده بوده اند.
جالبی ماجرا در این است که از قضا نخستین پول کاغذی ایران نیز به این دوران تعلق دارد؛ به روایت تاریخ، ایران در دوران «گیخاتوخان» پنجمین پادشاه سلسله ایلخانیان، به دلیل اسراف‌های دربار با مشکل شدید اقتصادی روبه رو می‌شود و حکمران ایلخانی که از خالی شدن خزانه و کسری بودجه نگران بوده است، دستور می‌دهد مردم زر و سیم خود را به امانت به «چاوخانه» تحویل دهند و در ازای آن، پول کاغذی (چاوه) بگیرند.
این پول، قطعه کاغذی مستطیل شکل بود که روی آن شهادتین، لقب مغولی گیخاتو، مبلغ و عبارت زیر نوشته شده بود: «پادشاه جهان در تاریخ سال ۶۹۳ قمری، این چاو مبارک را در ممالک روانه گردانید. تغییر و تبدیل کننده را با زن و فرزند به یاسا رسانیده، مال او را جهت دیوان بردارند.» گویا این اقدام، حاصل درایت «عزالدین مظفر» از رجال درباری این دوره بوده که با الهام از پول کاغذی چین صورت می‌پذیرد و سبب چاپ نخستین پول کاغذی به نام «چاو» (موسوم به چاو مبارک) در ضرابخانه معروف تبریز می‌شود. این روش با اقبال مردم روبه رو نمی‌شود و شاه به ناچار فرمانش را لغو می‌کند.
اسکناس کوبلای خانی
نخستین و مشهورترین ناشر اسکناس «کوبلای خان مغول» بوده که در قرن سیزدهم میلادی بر چین حکومت می‌کرده است. او قانونی وضع می‌کند و دستور می‌دهد که بازرگانان باید در هر شرایطی حتی مرگ، اسکناس او را بپذیرند و با آن معاملات خود را انجام دهند. کوبلای خان در ادامه همه طلاونقره کشور را نیز به سود خود مصادره می‌کند، اما نمی‌تواند اسکناس را جایگزین سکه کند.
بیجک فتحعلی شاهی
ماجرای پول کاغذی در ایران از چاو به «بیجک» می‌رسد. نخستین بیجک در دوره فتحعلی شاه قاجار چاپ شده، اما مردمی که همچنان سکه را با ارزش دانسته و از صدای جرینگ جرینگ آن لذت می‌برده اند، به «بیجک» نیز مانند «چاو» روی خوش نشان نمی‌دهند و این اسکناس نیز خیلی زود از بازار معاملات حذف می‌شود.
ضرابخانه آستان قدس
جالب‌تر اینکه طبق طومار عضدالملک، آستان قدس رضوى نیز از دیر ایام یک باب ضرابخانه داشته که در آنجا سکه یک قرانى و دوقرانى ضرب مى کرده است. گویا این ضرابخانه که متصل به ضلع شرقى صحن جدید و در پشت آب انبار بوده، بعد‌ها تبدیل به یک چاپخانه چاپ سنگى مى شود. آن طور که عبدالحمید مولوى در کتابش نوشته است، ناصرالدین شاه پس از سفر سال ۱۲۹۰ هجری قمری به اروپا به فکر متمرکزکردن دستگاه ضرب سکه می‌افتد و بنابراین در سال ۱۲۹۴ چرخ ضرب سکه و ضرابخانه دولتى را به میرزا امین خان امین الملک مى سپارد. پس از چندى این ضرابخانه تعطیل مى شود و در محل آن، مطبعه (چاپخانه) چاپ سنگى دایر می‌شود که امور این چاپخانه را شخصى به نام سیدمیرزاآقا برعهده داشته و در آن، کتاب و زیارت نامه هاى آستان قدس چاپ می‌شده است.
گویا ضرابخانه آستان قدس به مشهوری ضرابخانه‌های تبریز نبوده، اما در دوره تاجداری نادرشاه افشار، در آن سکه‌های طلای یک تا یازده گرمی ضرب می‌کرده اند. برابر اسناد برجای مانده، تنوع سکه در این روزگار بسیار زیاد بوده است. پس از قتل نادر، کریم خان زند دست به ضرب سکه می‌زند و پس از او نیز قاجار‌ها این کار را ادامه می‌دهند. در دوره آن ها، سکه‌ها در انواع و اقسام مختلف ضرب می‌شود و پس از آن دیگر سکه‌ها به صورت ماشینی در می‌آید و ضرب سکه دستی از میان می‌رود.
اسکناس و دردسر‌های جعل
در اروپا افتخار چاپ نخستین اسکناس به بانکی در سوئد می‌رسد که در سال ۱۶۶۱ میلادی دست به این کار می‌زند. این اقدام در زمان کمی با حمایت بانک‌های اروپایی روبه رو می‌شود و اسکناس رواج می‌یابد؛ اتفاقی که تا سال‌ها با دست انداز‌های بسیاری همراه می‌شود. در واقع پس از رواج اسکناس، جعل آن به مشکلی حل نشدنی تبدیل می‌شود. برای نمونه، روزنامه‌های قدیمی اروپا از «لئون وارنرک» به عنوان بزرگ‌ترین جاعل اسکناس در این دوران نام می‌برند. او که به ظاهر یک عکاس ساده بوده و در ویلای خود در جنوب شرقی لندن زندگی می‌کرده است، آن قدر اسکناس تقلبی روانه بازار می‌کند که به اقتصاد اروپا لطمه می‌خورد.
وارنرک هرگز دستگیر نمی‌شود و با هویت‌های دورغین بسیاری که داشته است، فرار می‌کند و ناشناخته به زندگی ادامه می‌دهد. اما هوشمندانه‌ترین مورد جعل اسکناس در زمان جنگ جهانی دوم رخ می‌دهد؛ در این روزگار نازی‌ها برای لطمه زدن به اقتصاد انگلستان، اسکناس‌هایی با استفاده از کاغذ مرغوب چاپ می‌کنند که خیلی زود رواج می‌یابد. جالب اینجاست که کیفیت این اسکناس‌های تقلبی از نمونه واقعی نیز بهتر بوده است؛ چنان که مردم استفاده از آنان را بیشتر دوست داشته اند.
نخستین اسکناس ایران
بانک جدید شرق که شعبه آن در لندن بوده است، در دوره قاجار نخستین بار دست به انتشار پول کاغذی برای ایران می‌زند. این پول که مقدار آن ۵ قران بوده است، مدتی بعد در سال ۱۲۶۷ خورشیدی در بانک شاهنشاهی چاپ و منتشر می‌شود. پس از آن، نشر انحصاری این اسکناس که «شاهی» نام داشته است، از سوی ناصرالدین شاه قاجار به مدت ۶۰ سال به «بارون جولیوس دورویتر» انگلیسی می‌سد. دورویتر از این سال دست به انتشار پول کاغذی یک تا هزارتومانی می‌زند.
در ۱۱ خرداد۱۳۱۰ خورشیدی، اسکناس‌های چاپ شده رویتر از رده خارج و به موجب ماده۵ قانون اصلاح واحد و مقیاس پول، حق انحصاری انتشار اسکناس تا یک دهه به بانک ملی واگذار می‌شود. از این تاریخ به بعد، تعیین نوع طرح و مبلغ، نوع اسکناس و تعداد آن‌ها را بانک ملی تعیین می‌کرده و اسکناس در لندن چاپ می‌شده است تا اینکه با تأسیس بانک مرکزی ایران در سال ۱۳۳۹ حق نشر اسکناس به این بانک داده می‌شود که تا هنوز هم ادامه دارد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
